HomeActueelPublicatiesConcept design voor een Wetboek van Werk: meer dan zomaar een proefballon?

Concept design voor een Wetboek van Werk: meer dan zomaar een proefballon?

Verschenen in Sprengers Nieuwsbrief 1.2021

Ten gevolge van globalisering, technologische ontwikkelingen (robotisering, digitalisering en platformisering), demografische verschuivingen (ontgroening, vergrijzing en toename van de diversiteit) en verduurzaming verandert de organisatie van ons werk. Steeds meer mensen werken – al dan niet als gevolg daarvan – op flexibele basis. Inmiddels gaat het daarbij om meer dan een derde van de Nederlandse beroepsbevolking.

Het Nederlandse arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht nemen echter nog steeds de arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd tot uitgangspunt met als gevolg dat er een steeds grote tweedeling op de arbeidsmarkt ontstaat tussen enerzijds de outsiders met flexibele contracten, geen of nauwelijks arbeidsrechtelijke bescherming en relatief weinig aanspraken op grond van ons sociaal zekerheidsstelsel en anderzijds de insiders met vaste contracten, relatief veel arbeidsrechtelijke bescherming en relatief veel aanspraken op grond van ons sociaal zekerheidsstelsel. Deze tweedeling is niet alleen nadelig voor de outsiders maar vormt ook een bedreiging voor de insiders, die steeds vaker ondervinden dat ze door goedkopere flexibele arbeidskrachten (kunnen) worden vervangen en dat het op solidariteit gebaseerde sociaal zekerheidsstelsel onder druk komt te staan. Een steeds groter deel van de Nederlandse beroepsbevolking neemt aan dat sociaal zekerheidsstelsel immers niet (meer) deel. De vraag is dan ook of het huidige arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht nog wel volstaan, een vraag die door diverse deskundigen ontkennend wordt beantwoord.

Voor een expertgroep van de Vereniging Arbeidsrecht Advocaten Nederland (VAAN) en de Vereniging voor Arbeidsrecht (VvA) vormden de ontwikkelingen reden om een “concept design” voor een nieuw Wetboek van Werk op te stellen, waarin niet meer de arbeidsovereenkomst maar het werk van álle werkenden centraal staat.

Het concept design bevat een regeling van werk-, inkomen- en bestaanszekerheid voor alle werkenden. Al het werk is van economische, maatschappelijke en persoonlijke waarde en daarbij hoort een gelijke rechtsbescherming, inspraak, ondersteuning voor en gelijke fiscale behandeling van allen die werken ten behoeve van een ander in diens beroep of bedrijf, ongeacht het type werkcontract. Het maakt dus niet meer uit of een werkende als zzp-er, flexwerknemer of vaste werknemer werkzaam is. Indien een werkende wegens arbeidsongeschiktheid niet meer kan werken, kan hij of zij aanspraak maken op een vangnetregeling. Indien de duurrelatie met een werkende wordt beëindigd, moet daarbij een opzegtermijn in acht worden genomen.

Tegelijkertijd biedt het concept design elke werkende en werkzoekende door middel van zogeheten “Werkhubs” ondersteuning door het aanbieden van-werk-naar-werk-begeleiding en scholing. Deze (regionale) Werkhubs zorgen voor (i) scholing en ontwikkeling, (ii) opvang van inkomensverlies in perioden van werkloosheid, arbeidsongeschiktheid en/of verlof, (iii) re-integratie en (iv) arbeidsbemiddeling (van-werk-naar-werk). Elke werkende beschikt over een eigen scholings- en ontwikkelingsbudget. Een leven lang ontwikkelen is het devies. Technische ondersteuning wordt daarbij geboden door een nog te ontwikkelen “WerkApp”.

Ontslag

Bij een eenvoudig, toegankelijk, flexibel en toekomstbestendig arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht hoort volgens de expertgroep ook een vereenvoudigd systeem van arbeidsrechtelijke bescherming. Deze arbeidsrechtelijke bescherming komt op grond van het concept design toe aan elke werkende, die arbeid verricht in de uitoefening van het beroep of bedrijf van een ander. Begrippen als “gezag”, “persoonlijke arbeid” en “loon” worden niet langer als voorwaarden gesteld. Ook zzp-ers en vrijwilligers genieten daardoor bescherming tegen ontslag. Alleen werkers in een particuliere betrekking zijn daarvan uitgezonderd, zoals dat nu ook al het geval is. Voorbeelden daarvan zijn schoonmaaksters/schoonmakers, gastouders en thuiszorghulpen, zo lang zij maar niet via een derde bij een particulier werkzaam zijn. Werkers in een particuliere dienstbetrekking kunnen wel aanspraak maken op het sociaal zekerheidsrecht, zodat ze wel aanspraak kunnen maken op een uitkering wanneer ze bijvoorbeeld arbeidsongeschikt of werkloos worden.

Uitgangspunt bij het vereenvoudigde systeem van arbeidsrechtelijke bescherming is dat voor de beëindiging van (vrijwel) elke werkrelatie een redelijke grond is vereist. Deze redelijke grond wordt niet meer preventief (vooraf) getoetst, zoals dat nu het geval is door het UWV of de kantonrechter, maar hooguit repressief (achteraf) doordat de werkende de mogelijkheid heeft het ontslag achteraf aan een goed toegankelijke, gespecialiseerde arbeidsrechter voor te leggen. De rechter kan het ontslag vernietigen en de werkverschaffer opleggen de arbeidsrelatie te herstellen of een ontslagvergoeding te betalen. De wettelijke transitievergoeding komt te vervallen. Daarvoor in de plaats komt het recht op een verhoogde werkloosheidsuitkering. Omdat concurrentiebedingen, relatiebedingen en andere exclusiviteitsbedingen zich niet verdragen met de Grondwettelijke en verdragsrechtelijke vrije keuze van arbeid, komen deze ook te vervallen.

Wanneer een werkende arbeidsongeschikt wordt, draagt de werkverschaffer gedurende de eerste zes weken van arbeidsongeschiktheid de verantwoordelijkheid om in het inkomen van de werkende te voorzien. Daarna kan de (niet meer) werkende een beroep doen op een collectieve private verzekering. Het systeem voorziet er voorts in dat een ieder na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd een voldoende inkomen ontvangt.

De expertgroep stelt met het concept design te willen bijdragen aan de gedachtenvorming over een nieuw Wetboek van Werk. Gelet op de veranderende arbeidsmarkt lijkt het niet langer de vraag te zijn of dat er komt, maar veeleer wanneer dat er komt. Het concept design lijkt daardoor meer te zijn dan zo maar een proefballon.

Deel dit artikel

Besproken rechtsgebieden

Hebt u een vraag?

Neem contact met ons op of laat uw gegevens achter, zodat we u kunnen bellen.

Laat ons u bellen